Αρχειοφυλακείο Παξών (Μαγαζιά)

Το Αρχειοφυλακείο Παξών αποτελεί ένα από τα παλαιότερα Αρχεία της χώρας, αφού το αρχαιότερο έγγραφο που φυλάσσει χρονολογείται το 1610. Λειτούργησε την περίοδο της Ενετοκρατίας ως τμήμα του τότε Αρχειοφυλακείου Κέρκυρας. Ο κόντες Ιωάννης Μακρής, άρχοντας και ένας εκ των τριών Προέδρων της νήσου Παξών (οι άλλοι δύο ήταν ο Μαρίνος Μητσιάλης και ο Σταματέλος Βελιανίτης), είδε πόσο χρήσιμη θα ήταν η σύσταση ενός γραφείου που θα συγκέντρωνε το γραπτό θησαυρό των Παξών. Έτσι το 1800 με έγγραφό του προς τον Διοικητή Κερκύρας, γράφει: «Η τοπική διοίκηση Παξών, μεταξύ των πρώτων θεμάτων συζήτησε την ίδρυση Αρχείου στους Παξούς, μέσα στο οποίο θα τοποθετηθούν και ζηλότυπα θα διατηρηθούν αυτά τα πολύτιμα μνημεία» (Ιστορικό Αρχείο Κερκύρας, Δημοκρατικοί Γάλλοι, φακ. 4, φύλλο 63).

Καλύπτει χωρίς σημαντικά κενά το δεύτερο μισό του 18ου,

τον 19ο και τον 20ο αιώνα, παρουσιάζοντας πληρότητα και σπανιότητα, αφού διέσωσε το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής των φορέων τη στιγμή που παρόμοιο ή αντίστοιχο υλικό φυλάσσεται σε λίγους οργανισμούς –κυρίως στα Επτανησιακά Αρχεία του Κράτους.

Λειτουργεί, λοιπόν, από το 1800 και είναι αξιοσημείωτο ότι μεταξύ άλλων φυλάσσει νοταριακούς κώδικες από το 1658 ως το 1902. (Η ονομασία κώδικας -από τη λατινική λέξη codex ή condex- σήμαινε αρχαιότερα βιβλίο δημοσίων αναγραφών, που ήταν συγγραφή σε φύλλα περγαμηνής ή και χαρτιού, σε σχήμα σημερινού βιβλίου˙ νοτάριος κατά τη φραγκοκρατία και τουρκοκρατία και αργότερα στα Επτάνησα σήμαινε τον συμβολαιογράφο < λατ. Notarius < nota σημείο, σήμα < nosco γνωρίζω).

Δυστυχώς, οι συλλογές του υπέστησαν πολλές φθορές στο πέρασμα των χρόνων. Η χειρότερη, ίσως –σύμφωνα με το Γ. Δόικα- ήταν στην επανάσταση των Παξινών εναντίον των Γάλλων το 1810, κατά τη διάρκεια της οποίας οι επαναστάτες μαζί με πολλά έκτροπα και δολοφονίες, λεηλάτησαν και το Ιστορικό Αρχείο.

Τα χρόνια που ακολούθησαν, η τοπική διοίκηση, δεν έδωσε τη σημασία και την προσοχή που έπρεπε για το Αρχείο, ώστε να του εξασφαλίσει μια στέγη κατάλληλη, αλλά και να το προστατεύσει από ενοχλητικούς και αδιάφορους ερευνητές. Οι Αρχειοφύλακες ίσως παρά την καλή τους θέληση, δεν είχαν τις γνώσεις και την πείρα να συντηρήσουν και να αξιοποιήσουν το έγγραφο πολύτιμο υλικό του Αρχείου. Και τα μεγάλα χρονικά διαστήματα που έμεινε χωρίς Αρχειοφύλακα, στοιβαγμένο σε χώρους χωρίς τις κατάλληλες προδιαγραφές υγρασίας και θερμοκρασίας, είναι βέβαιο πως τα έγγραφά του υπέστησαν πολλές και σημαντικές φθορές.

Ως το 1925 συγκεντρώνει,

εκτός από τα αρχεία των συμβολαιογράφων, δικογραφίες, κατάστιχα, αρχεία δικαστικών αρχών του νησιού και ΦΕΚ.

Την περίοδο 1925-1935 παραμένει κλειστό και το αρχειακό υλικό μεταφέρεται στο Ειρηνοδικείο Παξών.

Το 1935 επανιδρύεται με το νόμο 221/28-5-1935 και στεγάζεται στο Κοινοτικό Κατάστημα Γαΐου μετά από παράκληση του Κοινοτικού Συμβουλίου Γαΐου προς το Υπουργείο Εσωτερικών.

Ως το 1995 λειτουργεί κανονικά – με μια διακοπή τα χρόνια 1952-1960. Την περίοδο αυτή συγκεντρώνει όλο το υπόλοιπο αρχειακό υλικό (ληξιαρχείο, δημοτικά αρχεία, τοπικές εφημερίδες). Το 1991 μετονομάζεται – με το νόμο 1946 περί Γ.Α.Κ- από Ιστορικό Αρχείο Παξών σε Τοπικό Αρχείο Παξών, ενώ το 1995 δεν υπάρχει πλέον κτίριο να το στεγάσει ούτε προσωπικό. Έτσι μεταβαίνει κλιμάκιο των Γ.Α.Κ στους Παξούς να εγκιβωτίσει και να μεταφέρει το αρχειακό υλικό.

Την επόμενη δεκαετία με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου

συμβουλίου ο Δήμος Παξών παραχωρεί στα Γ.Α.Κ. το νεοκλασικό κτίριο των αρχών του 20ου αι. στα Μαγαζιά Παξών, που ως τότε στέγαζε δημοτικό σχολείο και το 2004 διορίζεται μόνιμος υπάλληλος με ειδικότητα Αρχειονόμου ΠΕ, οπότε και ολοκληρώνεται ο απεγκιβωτισμός του υλικού και του εξοπλισμού και ξεκινά η συστηματική καταγραφή. Το Τοπικό Αρχείο Παξών (2004-2008) συμμετέχει στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα της Κοινωνίας της Πληροφορίας για την «Ανάπτυξη Ολοκληρωμένων Ψηφιακών Πολιτιστικών Συλλόγων των Γενικών Αρχείων του Κράτους» με τη διάθεση περίπου 90.000 σελίδων από τα αρχεία Ληξιαρχείου, Συμβολαιογράφων, Υποθηκοφυλακείου και των Δημοκρατικών και Αυτοκρατορικών Γάλλων.

Όμως το 2008 η αρχειονόμος μετατίθεται και μέχρι το 2013 το Αρχειοφυλακείο λειτουργεί με αποσπασμένους εκπαιδευτικούς. Από το 2013 μέχρι και το 2020 παραμένει κλειστό λόγω έλλειψης προσωπικού. Το 2019 μετονομάζεται σε Αρχειοφυλακείο Παξών (Νόμος 4610/2019, ΦΕΚ 70/Α/07-05-2019), ενώ από το Σεπτέμβρη του 2020 μέχρι σήμερα έχει ανοίξει τις πόρτες του ξανά με υπάλληλο αποσπασμένη εκπαιδευτικό. Οι ανάγκες συντήρησης και επισκευών του κτιρίου αλλά και του εξοπλισμού συνεχίζουν να είναι μεγάλες και επαφίεται στις ευαισθησίες του Δήμου και των κατοίκων του νησιού η συνέχιση της λειτουργίας του με δυνατότητες εξυπηρέτησης του κοινού, καθώς και φύλαξης και συντήρησης του πλούσιου θησαυρού που φυλάσσει.